Thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và ổn định thị trường gạo

Nhằm kịp thời triển khai Công điện số 160/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và ổn định thị trường gạo, chiều ngày 10/9/2025, tại trụ sở 23 Ngô Quyền, Hà Nội, Bộ Công Thương tổ chức Hội nghị thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và ổn định thị trường gạo. Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên chủ trì hội nghị.

Tham dự hội nghị có đại diện các Bộ, ngành: Văn phòng Chính phủ, Nông nghiệp và Môi trường, Tài chính, Ngoại giao, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam… Đại diện các đơn vị chức năng thuộc Bộ Công Thương. Về phía doanh nghiệp có đại diện Hiệp hội Lương thực Việt Nam; 20 thương nhân xuất khẩu gạo có kim ngạch cao.

Thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu, ổn định mặt hàng chiến lược

Phát biểu khai mạc hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, gạo không chỉ là một mặt hàng lương thực thiết yếu mà còn mang ý nghĩa chiến lược, sống còn đối với hàng trăm quốc gia và nhiều châu lục. Đặc biệt, với những nước không có điều kiện tự chủ sản xuất hoặc gặp khó khăn về chính trị - xã hội, thì gạo trở thành mặt hàng bảo đảm an ninh quốc gia.

Đối với Việt Nam, trước năm 1986, gạo vẫn được coi là mặt hàng chiến lược, là nền tảng; không chỉ đơn thuần là lương thực, mà còn là vấn đề an ninh kinh tế, an ninh chính trị. “Ngày nay, với sản lượng xuất khẩu hàng chục triệu tấn, gạo đã mang về hàng chục tỷ USD mỗi năm, đóng góp lớn cho kim ngạch xuất nhập khẩu và ngân sách quốc gia, đồng thời tạo việc làm, thu nhập cho hàng triệu nông dân” – Bộ trưởng nhấn mạnh. Chính vì vậy, xuất khẩu gạo không chỉ có ý nghĩa kinh tế, mà còn góp phần khẳng định vị thế và hình ảnh một Việt Nam phát triển, đóng góp vào công cuộc giảm nghèo và bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu.

Tuy nhiên, gần đây một số thị trường gạo xuất khẩu lớn của ta bị thu hẹp vì lý do khách quan, ngày 9/9, Thủ tướng đã ban hành Công điện 160/CĐ-TTg về việc tăng cường thực hiện đồng bộ các giải pháp thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và điều tiết thị trường gạo. Nhằm kịp thời triển khai Công điện của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương tổ chức Hội nghị để đánh giá, tháo gỡ, góp phần đa dạng hóa thị trường, tránh phụ thuộc vào một số ít đối tác.

Tại hội nghị, đại diện các hiệp hội, thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo lớn trong ngành đã phản ánh, chia sẻ những khó khăn, vướng mắc trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu cần được hỗ trợ, tháo gỡ. Từ đó, các đơn vị chức năng của Bộ Công Thương và các bộ, ngành liên quan nắm bắt và trao đổi, giải đáp hoặc kịp thời tổng hợp, báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, giải quyết, bảo đảm cân đối hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Đại diện một số thương vụ Việt Nam tại nước ngoài cũng nêu rõ tiềm năng của một số thị trường mới như Senegal, Bangladesh… để doanh nghiệp tận dụng cơ hội đa dạng hoá thị trường trong bối cảnh hiện nay.

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho rằng, mục tiêu xuyên suốt của ngành nông nghiệp là vừa giữ ổn định an ninh lương thực trong nước, vừa duy trì giá trị xuất khẩu khi thị trường lớn đối tác ngừng nhập gạo từ 1/9. Dự kiến giữa tháng 9/2025, vụ hè thu sẽ cơ bản hoàn thành thu hoạch. Theo cơ cấu mùa vụ, vụ thu đông sẽ thu hoạch rộ vào tháng 11 và 12. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu, không để xảy ra tình trạng ùn tắc cục bộ trong giai đoạn lúa thu hoạch tập trung. Lịch thời vụ ở từng vùng sẽ được bám sát để cân đối sản lượng, đồng thời duy trì cơ cấu lúa chất lượng cao, đảm bảo nguồn cung cho cả thị trường trong nước và xuất khẩu.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam kiến nghị tăng cường liên kết trong sản xuất. Hiện chương trình 1 triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải tại Đồng bằng sông Cửu Long đang tiếp tục mở rộng. Dự kiến giữa tháng 9 tới, Bộ sẽ tổng kết 11 mô hình lúa chất lượng cao, từ đó nhân rộng ra các vùng sản xuất trọng điểm.

Về cân đối cung - cầu gạo xuất khẩu, Thứ trưởng cho biết gạo Việt Nam đã có mặt tại 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó, Australia đánh giá cao chất lượng gạo Việt, cho thấy tiềm năng mở rộng thị trường không chỉ phụ thuộc vào một vài quốc gia truyền thống. Nhiều quốc gia châu Phi cũng tỏ ý quan tâm, mong muốn nhập khẩu gạo Việt Nam thời gian tới. Trên cơ sở đó, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị hệ thống tham tán thương mại tăng cường kết nối, thông tin thị trường tại nước bản địa, để doanh nghiệp trong nước có chiến lược xuất khẩu phù hợp.

“Quan trọng là sản xuất phải theo nhu cầu, có liên kết chặt chẽ, giảm chi phí để tăng sức cạnh tranh. Khi đó, thị trường gạo Việt sẽ vững vàng hơn trước những biến động”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh.

5 nhóm nhiệm vụ giải pháp trọng tâm

Thống nhất với các ý kiến phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đánh giá, trong 8 tháng đầu năm 2025, nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành, địa phương và nỗ lực của doanh nghiệp, ngành lúa gạo Việt Nam đã đạt kết quả rất tích cực. Tính đến nay, chúng ta đã xuất khẩu khoảng 6,3 triệu tấn gạo, tăng 2% so với cùng kỳ. Với kế hoạch cả năm 8 triệu tấn, chỉ trong 2/3 chặng đường, chúng ta đã hoàn thành gần 80% chỉ tiêu và hoàn toàn có khả năng vượt kế hoạch. Đáng chú ý, gạo Việt Nam đã hiện diện tại nhiều thị trường truyền thống và mở rộng sang các thị trường mới như Trung Đông, châu Phi, Tây Á.

Song Bộ trưởng cũng nhận định, một số thị trường trọng điểm như Indonesia, Philippines tạm dừng nhập khẩu trong thời gian ngắn đã tạo áp lực lên giá và tiêu thụ, song về tổng thể, đầu ra của gạo Việt Nam vẫn được duy trì ổn định và nhu cầu nhập khẩu ở nhiều thị trường sẽ quay trở lại vào dịp cuối năm. Tuy nhiên, Bộ trưởng nhấn mạnh, tuyệt đối không được chủ quan; phải đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao giá trị hạt gạo Việt, đồng thời củng cố thương hiệu và chất lượng gạo Việt Nam.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã chỉ ra các nhóm nhiệm vụ, giải pháp cần triển khai trong thời gian tới:

Thứ nhất, đối với Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành liên quan: Tiếp tục theo dõi, nắm bắt thông tin, đánh giá tình hình liên quan đến hoạt động dừng nhập khẩu gạo của Philippines, tạm dừng của Indonesia để có tham mưu cho Chính phủ có giải pháp phù hợp.

Cập nhật tình hình, hướng dẫn, giúp đỡ đối với vùng sản xuất, các doanh nghiệp xuất khẩu về những thay đổi trong chính sách của Philippines và Indonesia để có giải pháp thích ứng. Đồng thời, tích cực cung cấp thông tin, dự báo thị trường, nhất là các thị trường tiềm năng (châu Phi, Trung Đông, Nam Á, Tây Á, Nam Mỹ) để các doanh nghiệp xuất khẩu có dư địa lựa chọn và tiếp cận, tránh lệ thuộc vào một vài thị trường lớn trong dài hạn. Khẩn trương xem xét hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình hoàn tất thủ tục xuất nhập khẩu một cách nhanh chóng, thuận tiện như áp dụng chuyển đổi số, giảm thời gian và chi phí trong hoạt động thu mua, xuất khẩu gạo.

Tăng cường giao thiệp, đàm phán, ký kết mới hoặc nâng cấp các thỏa thuận có sẵn về thương mại gạo với các nước, nhất là những nước, khu vực có nhiều tiềm năng hoặc các nước có FTA với chúng ta. Chú trọng hướng dẫn, giúp đỡ các địa phương trong quy hoạch vùng trồng, áp dụng công nghệ xanh, quy trình sản xuất sạch, xây dựng, quảng bá thương hiệu và truy xuất nguồn gốc, xuất khẩu theo đề án chính ngạch. Đẩy mạnh thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa phát thải thấp, chất lượng cao.

Thứ hai, đối với Bộ Tài chính, Ngân hàng nhà nước: Nhanh chóng làm thủ tục hoàn thuế giá trị gia tăng cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo, góp phần giúp doanh nghiệp thu hồi, bổ sung nguồn vốn cho sản xuất, kinh doanh. Đơn giản hóa các thủ tục Hải quan, thông quan, nhất là vào thời điểm các nước nhập khẩu có nhu cầu. Xem xét nâng hạn mức tín dụng và cung cấp vốn kịp thời để doanh nghiệp có thể thu mua, tạm trữ xuất khẩu gạo. Đồng thời, xem xét nâng mức dự trữ quốc gia trong ngắn hạn.

Thứ ba, đối với Chính phủ, Quốc hội: Bộ trưởng kiến nghị Chính phủ, Quốc hội sớm xem xét giải quyết các đề xuất, kiến nghị của các Hiệp hội ngành hàng liên quan tới Luật Thuế giá trị gia tăng. Đồng thời, xem xét ban hành cơ chế hỗ trợ vốn ưu đãi hoặc chính sách hỗ trợ thuê kho bãi (logistics) để doanh nghiệp có điều kiện tăng thu mua, tạm trữ, tìm kiếm thị trường xuất khẩu gạo bền vững.

Thứ tư, đối với Hiệp hội, ngành hàng: Đề nghị tăng cường cung cấp thông tin hỗ trợ doanh nghiệp hội viên trong các hoạt động xuất khẩu gạo vào các thị trường, nhất là các thị trường tiềm năng, thị trường đang có những thay đổi bất thường chocác doanh nghiệphội viên.

Cùng với đó, vận động doanh nghiệp hội viên tuân thủ nghiêm các chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước trong sản xuất, thu mua, dự trữ và xuất khẩu gạo. Đồng thời, chấp hành tốt các quy định, cơ chế chính sách của nước nhập khẩu gạo để không xảy ra những sự cố đáng tiếc trong các hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam vào các thị trường này.

Thứ năm, đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo: Cần chú trọng duy trì chất lượng sản phẩm hàng hóa, tiếp tục nghiên cứu thị trường và đáp ứng tối đa các tiêu chuẩn mà nước nhập khẩu đưa ra. Đồng thời, coi trọng việc xây dựng, củng cố và quảng bá thương hiệu gạo Việt Nam trong các thị trường xuất khẩu.

Cùng với đó, tiếp tục điều chỉnh để một mặt khai thác tốt các thị trường truyền thống, mặt khác, đẩy mạnh tìm kiếm và tiếp cận, khai thác các thị trường mới còn nhiều tiềm năng (châu Phi, Trung Đông, Tây Á, Nam Á…) nhất là các thị trường mà Chính phủ các bộ, ngành chức năng đã có thỏa thuận về thương mại gạo. Tiếp tục đẩy mạnh mua vào, tạm trữ (không dừng) để chuẩn bị cho các hợp đồng đã ký để khi các đối tác mua lại, ta có hàng giao ngay. Tăng cường bán hàng sang châu Phi, Bangladesh, Senegal, Trung Đông và các thị trường đang có nhu cầu; đa dạng các chủng loại hàng hóa, các thị trường ngách và thị trường có yêu cầu cao.

Cũng tại hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đề nghị các cơ quan báo chí truyền thông đẩy mạnh tuyên truyền về chủ trương của Đảng, Nhà nước về Đề án phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp; các cơ chế, chính sách của Đảng, Nhà nước trong việc khuyến khích sản xuất xanh, củng cố và quảng bá thương hiệu sản phẩm. Những nỗ lực của các cấp, ngành, cộng đồng doanh nghiệp trong các hoạt động xuất nhập khẩu nói chung, xuất khẩu gạo nói riêng; tránh đưa tin thiếu kiểm chứng, bất lợi cho quá trình đàm phán hoặc xử lý tranh chấp của ta với đối tác.