Khoa học – công nghệ nâng tầm vai trò HTX trong phát triển nuôi biển Quảng Ninh

Theo số liệu thống kê, trong 9 tháng đầu năm 2025, toàn tỉnh Quảng Ninh có 173 HTX thành lập mới, đạt 117% so với cùng kỳ năm trước và bằng 315% so với kế hoạch năm 2025. Lũy kế đến hết ngày 30/9/2025, toàn tỉnh có 1.213 HTX, trong đó 824 HTX đang hoạt động và thực hiện kê khai thuế; 389 HTX ngừng hoạt động, chờ giải thể hoặc mới thành lập nhưng chưa đi vào sản xuất, kinh doanh.

Tổng vốn điều lệ đăng ký của khu vực HTX đạt 5.196 tỷ đồng. Doanh thu bình quân đạt khoảng 920 triệu đồng/HTX/năm; lợi nhuận bình quân ước đạt khoảng 300 triệu đồng/HTX/năm. Toàn tỉnh hiện có gần 60.000 thành viên HTX, thu hút hơn 73.600 lao động thường xuyên, trong đó lao động là thành viên HTX chiếm khoảng 44.500 người. Những con số này cho thấy khu vực KTTT tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt trong tạo việc làm ổn định và sinh kế bền vững cho người dân.

Từ HTX tiên phong chuyển đổi vật liệu nuôi biển

Thực tiễn cho thấy, nhiều HTX trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đã mạnh dạn ứng dụng tiến bộ khoa học – công nghệ vào sản xuất, qua đó nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và hiệu quả kinh tế. Nổi bật trong số đó là các HTX nuôi trồng thủy hải sản, nuôi biển – lĩnh vực được tỉnh xác định là hướng phát triển chiến lược.

Tiêu biểu là HTX Nuôi trồng thủy sản 1989 (xã Đầm Hà), hiện đang quản lý vùng nuôi trên diện tích mặt biển hơn 90 ha tại thôn Đầu Rồng, xã đảo Cái Chiên. Từ đầu năm 2025 đến nay, HTX triển khai nuôi 30 ô lồng cá chim vây vàng và cá giò thương phẩm, dự kiến đạt sản lượng khoảng 20 tấn. Bên cạnh đó, khu vực nuôi hàu tiếp tục được mở rộng với 200 dây nuôi, mỗi dây dài 250 m, sản lượng dự kiến đạt khoảng 600 tấn/năm.

Chia sẻ về quá trình phát triển HTX, ông Trịnh Văn Thiện – Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX Nuôi trồng thủy sản 1989 cho biết, nuôi biển ngày càng được tỉnh Quảng Ninh quan tâm, xác định là lĩnh vực trọng yếu trong nền kinh tế nông nghiệp. Vì vậy, định hướng phát triển nuôi biển theo hướng bền vững, gắn sản xuất với bảo vệ môi trường và nguồn lợi thủy sản là trách nhiệm chung của người dân, doanh nghiệp và HTX.

Ngay từ những ngày đầu thành lập, toàn bộ thành viên của HTX đã thống nhất lấy khoa học – công nghệ làm nền tảng phát triển. HTX là một trong những đơn vị tiên phong chuyển đổi toàn bộ vật liệu nuôi từ phao xốp, tre gỗ sang phao nhựa và vật liệu composite, phù hợp với chủ trương của tỉnh về bảo vệ môi trường biển. Cùng với đó, HTX chú trọng lựa chọn nguồn giống có xuất xứ rõ ràng, chất lượng cao; áp dụng quy trình kỹ thuật tiên tiến nhằm kiểm soát tốt các yếu tố môi trường nước, chủ động phòng ngừa dịch bệnh, những yếu tố mang tính quyết định đến hiệu quả của mỗi vụ nuôi.

Tiến độ giao biển còn nhiều vướng mắc

Bên cạnh những kết quả tích cực, thực tiễn phát triển HTX nuôi biển tại Quảng Ninh vẫn đang đối mặt với không ít khó khăn, đặc biệt là tiến độ giao khu vực biển cho tổ chức, cá nhân còn chậm. Với mục tiêu trở thành trung tâm nuôi biển của miền Bắc, tỉnh Quảng Ninh đã quy hoạch hơn 45.000 ha mặt biển cho nuôi trồng thủy sản. Thời gian qua, lãnh đạo tỉnh đã chỉ đạo quyết liệt các sở, ngành và địa phương đẩy nhanh tiến độ giao biển, tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp và HTX yên tâm đầu tư sản xuất.

Tuy nhiên, đến cuối tháng 10/2025, toàn tỉnh mới có khoảng trên 10.000 ha mặt biển được tổ chức nuôi trồng thủy sản thực tế; trong đó hoàn thành giao biển cho các hộ dân và giao khoảng 4.000 ha mặt biển cho trên 30 doanh nghiệp, HTX nuôi trồng thủy sản trên biển.

Đặc khu Vân Đồn, địa bàn trọng điểm về nuôi trồng thủy sản của tỉnh Quảng Ninh, chiếm khoảng một nửa diện tích nuôi biển của tỉnh với 23.821 ha, gồm 91 vùng nuôi hiện vẫn là “điểm nghẽn” trong tiến độ giao khu vực biển. Vân Đồn có hơn 140 doanh nghiệp và HTX đăng ký nhu cầu giao biển, với khoảng 1.700 hộ dân tham gia các HTX. Tuy nhiên, số hồ sơ hoàn thiện đủ điều kiện trình tỉnh phê duyệt còn thấp.

Theo tìm hiểu của phóng viên, một trong những nguyên nhân chính là bản đồ quy hoạch nuôi trồng thủy sản còn một số bất cập; một số khu vực quy hoạch bị chồng lấn với vùng đệm Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long, cần xin ý kiến Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trước khi UBND tỉnh quyết định giao biển. Ngoài ra, một số khu quy hoạch có diện tích không phù hợp, nằm xen kẹt giữa các hộ nuôi, địa hình phức tạp hoặc chịu tác động mạnh của sóng gió, khó triển khai nuôi trồng thủy sản.

Bên cạnh đó, thủ tục giao biển hiện nay còn phức tạp, liên quan đến nhiều sở, ngành. Phần lớn các HTX không đủ năng lực tự lập hồ sơ mà phải thuê đơn vị tư vấn đo đạc, lập dự án sản xuất, báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM), phát sinh chi phí lớn.

Tỉnh Quảng Ninh xác định nuôi trồng thủy sản trên biển là một trong những trụ cột quan trọng trong phát triển kinh tế.

Nhiều HTX nuôi hàu tại Quảng Ninh phải thuê đơn vị tư vấn với chi phí khoảng 250 triệu đồng/100 ha để đo vẽ bản đồ và lập đề án sản xuất. Trong khi đó, giá hàu thương phẩm bán buôn đang ở mức thấp, chỉ khoảng 3.000–4.000 đồng/kg (phải đạt mức 6.000 đồng/kg mới có lãi) khiến HTX rơi vào tình trạng khó khăn.

Đến nuôi biển công nghiệp quy mô lớn, ứng dụng công nghệ hiện đại

Theo PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam, trong điều kiện thực tiễn của Việt Nam hiện nay và ít nhất trong 10 năm tới, các HTX vẫn sẽ là lực lượng chủ công, nòng cốt và đông đảo nhất trong việc triển khai các đề án nuôi biển.

Để nuôi biển thực sự trở thành ngành sản xuất hàng hóa quy mô lớn, theo hướng công nghiệp, đồng bộ, an toàn và hiệu quả, theo PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng cần ưu tiên quy hoạch không gian biển và ven bờ cho phát triển nuôi biển, đặc biệt là nuôi biển công nghiệp quy mô lớn, ứng dụng công nghệ hiện đại. Đồng thời, cần đẩy mạnh cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính trong quá trình thẩm định hồ sơ giao khu vực biển lâu dài cho người dân và HTX; xem xét bãi bỏ thủ tục ĐTM đối với các hoạt động nuôi biển ít tác động đến môi trường, thay bằng cam kết bảo vệ môi trường.

Một kiến nghị quan trọng khác là cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng khu vực biển lâu dài (sổ xanh), theo hướng chỉ giao cho các tổ chức kinh tế như doanh nghiệp, HTX; không giao cho cá nhân, đồng thời thúc đẩy liên kết các hộ dân vào tổ hợp tác, HTX và tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị.

Cùng với đó, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, quy chuẩn kỹ thuật về nuôi trồng thủy sản; tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật; đẩy mạnh kiểm tra, đánh giá, công nhận các cơ sở nuôi biển, sản xuất giống. Về kỹ thuật, ưu tiên sử dụng vật liệu HDPE, Composite; kiểm soát mật độ nuôi; phát triển mô hình nuôi biển theo hướng kinh tế tuần hoàn... - Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam nhấn mạnh.

Việc đẩy nhanh tiến độ cấp phép nuôi biển cho các HTX, tổ chức, cá nhân không chỉ tạo sinh kế ổn định cho người dân ven biển, mà còn góp phần hiện thực hóa chiến lược phát triển ngành thủy sản công nghệ cao, sản xuất theo chuỗi giá trị và gắn với du lịch sinh thái biển. Đồng thời, điều này cũng giúp các cơ quan chức năng thuận lợi hơn trong công tác quản lý, kiểm tra, giám sát việc sử dụng khu vực biển, bảo đảm đúng quy định, hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường và cộng đồng ngư dân xung quanh.

Thanh Vân