HTX từ sản xuất mơ hồ đến minh bạch nhờ bản đồ nông sản số

Bản đồ nông sản, về cơ bản, là một hệ thống dữ liệu số hóa, tích hợp thông tin chi tiết về các vùng sản xuất: từ loại cây trồng, vật nuôi, quy mô diện tích, sản lượng dự kiến, mùa vụ, đến các tiêu chuẩn chất lượng (VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ), và thậm chí cả thông tin về thổ nhưỡng và điều kiện khí hậu.

Tại sao bản đồ nông sản là cấp thiết?

Đối với một quốc gia có hơn 60% dân số sống ở khu vực nông thôn và tỷ trọng nông nghiệp vẫn đóng vai trò lớn trong nền kinh tế như Việt Nam, sự tồn tại của một bản đồ như vậy là yếu tố sống còn để chuyển đổi từ nền nông nghiệp "tư duy sản lượng" sang "tư duy giá trị".

Từ trước đến nay, do chưa có bản đồ nông sản nên nhiều quyết định sản xuất của nông dân và HTX vẫn dựa trên kinh nghiệm hoặc phong trào, dẫn đến tình trạng cung vượt cầu cục bộ, và hệ quả là hàng hóa bị ùn ứ, giá cả sụt giảm thê thảm. Ngược lại, việc thiếu thông tin về thị trường và nhu cầu thực tế khiến nông dân, HTX sản xuất mà không có định hướng rõ ràng về đầu ra.

Ông Nguyễn Tấn Phương, Giám đốc HTX cam sành Phương Thúy (Vĩnh Long) chia sẻ, mỗi năm, nỗi lo của không ít người dân là không biết thị trường cần bao nhiêu và cần loại gì. Nhiều người nghe tin giá sầu riêng cao thì đua nhau trồng, nhưng đến lúc thu hoạch thì thị trường đã bão hòa. Nếu có một bản đồ cho thấy cả nước đang trồng gì, sản lượng bao nhiêu, thì người dân, HTX đã có cơ sở để điều chỉnh từ đầu.

TS. Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công & Phát triển nông thôn cho biết, bản đồ nông sản cung cấp tầm nhìn toàn cảnh cho các bên liên quan trong sản xuất nông nghiệp. Đối với nông dân và HTX, bản đồ giúp họ nắm bắt được thông tin thị trường, điều chỉnh cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo nhu cầu thực tế và quy hoạch của địa phương, tránh tình trạng sản xuất tự phát, ồ ạt.

Ví như mỗi năm, thị trường cần khoảng 10.000ha trồng sâm Việt Nam, cơ quan quản lý có thể quy hoạch vùng, cấp phép cho nông dân, HTX trồng, tính toán sản lượng và nhu cầu hàng năm, xác định mỗi năm thu hoạch bao nhiêu, trồng mới bao nhiêu, có thực hiện đúng quy hoạch không, hay các loại cây trồng khác, cây ăn quả, cây dược liệu. Nếu có cơ sở đó kết hợp với việc phân rõ vùng trồng chuyên canh, việc tăng được năng suất, chất lượng loại cây trồng là rất nhanh, thay vì nay chạy theo trồng cây này, mai trồng cây kia sẽ không có kinh nghiệm chuyên sâu.

Đối với doanh nghiệp, nhà phân phối, bản đồ nông sản cung cấp địa chỉ tin cậy về nguồn cung ổn định, minh bạch về chất lượng và nguồn gốc, từ đó dễ dàng ký kết các hợp đồng bao tiêu dài hạn, xây dựng lòng tin với người tiêu dùng trong nước và quốc tế. Đây cũng là công cụ đắc lực để quy hoạch vùng sản xuất, dự báo sản lượng, quản lý chất lượng, kiểm soát dịch bệnh và xây dựng các chính sách hỗ trợ phù hợp.

Việc xây dựng bản đồ nông sản không phải là một ý tưởng mới. Nhiều quốc gia có nền nông nghiệp phát triển đã ứng dụng công nghệ này một cách hiệu quả, biến thông tin thành tài sản vô giá.

Israel là một điển hình. Quốc gia này đã sử dụng rộng rãi các hệ thống giám sát và bản đồ hóa dựa trên công nghệ vệ tinh và IoT (Internet vạn vật). Bản đồ nông sản của họ không chỉ hiển thị vị trí mà còn theo dõi sức khỏe cây trồng, nhu cầu nước, phân bón theo thời gian thực. Điều này cho phép nông dân, HTX tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên (đặc biệt là nước) và đạt được hiệu suất sản xuất cao nhất, đồng thời dễ dàng truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Một ví dụ điển hình khác là Hà Lan, quốc gia này đã xây dựng một hệ thống dữ liệu nông nghiệp tích hợp, cho phép các nhà khoa học, nông dân và doanh nghiệp cùng chia sẻ thông tin về sản xuất, chế biến và logistics. Sự minh bạch và kết nối dữ liệu này là nền tảng cho sự hợp tác chuỗi giá trị, đảm bảo sản phẩm của Hà Lan luôn đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe nhất của thị trường châu Âu và toàn cầu.

Hay như Mỹ, với các hệ thống nông nghiệp chính xác (Precision Agriculture), bản đồ hóa dữ liệu đất đai, thời tiết và năng suất theo từng lô đất nhỏ giúp các công ty nông nghiệp lớn quản lý rủi ro và tối đa hóa lợi nhuận.

Theo các chuyên gia, điểm chung của các quốc gia này là dữ liệu được coi là một loại "hạt giống" có giá trị nhất, và công nghệ là "máy gieo hạt" để biến dữ liệu thô thành thông tin có ý nghĩa chiến lược.

Hiện thực hóa tiềm năng

Trước tầm quan trọng của bản đồ nông sản, sắp tới, tại Tuần lễ Nông sản Việt 2025, "bản đồ nông sản số" - nền tảng tra cứu và kết nối tiêu thụ sản phẩm sẽ chính thức được ra mắt.

Theo đại điện các HTX, khi bản đồ nông sản đi vào thực tiễn, HTX có thể trực tiếp niêm yết sản phẩm của mình, thu hút đơn hàng từ các doanh nghiệp và người tiêu dùng ở xa.

Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc là một tiêu chuẩn bắt buộc. Bản đồ nông sản số chính là lời giải cho bài toán này, giúp các HTX, doanh nghiệp xuất khẩu dễ dàng chứng minh chất lượng và nguồn gốc của sản phẩm với các thị trường khó tính như EU, Mỹ hay Nhật Bản.

Nếu trước đây, HTX đứng ra thu mua nông sản để chế biến, xuất khẩu phải mất rất nhiều thời gian và chi phí để xác minh thông tin vùng trồng, thì với bản đồ số, quá trình này được rút ngắn đáng kể, giúp các HTX tự tin hơn khi ký kết các hợp đồng lớn và đáp ứng yêu cầu kiểm tra ngặt nghèo của đối tác quốc tế. Đây là công cụ không thể thiếu để nâng cao uy tín của nông sản Việt Nam.

Theo ông Nguyễn Tấn Phương, có bản đồ phân vùng nông nghiệp về trồng trọt, chăn nuôi, từ đó tìm ra loại cây, loại con tối ưu cho từng vùng, bà con nông dân và thành viên HTX có thể canh tác chuyên sâu, tăng được chất lượng, tăng được sản lượng trên cùng diện tích trồng. Khi đó, nông sản sẽ tăng giá bán, kéo theo tăng thu nhập, các thành viên HTX và ngay cả giới trẻ mới có hứng thú với nông nghiệp và không còn cảnh "được mùa mất giá".

Đây cũng là nền tảng căn cơ để xóa bỏ những con số không mấy ấn tượng, đó là 95% người khởi nghiệp từ nông nghiệp thất bại, 4,5% “dặt dẹo” qua ngày và chưa tới 0,5% có thể thành công.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, bản đồ nông sản số cần được cập nhật thường xuyên để bảo đảm các thông tin, dữ liệu một cách thời sự. Do đó, về lâu dài, sự hiệu quả của bản đồ nông sản số phụ thuộc vào sự hợp tác và tính chính xác của dữ liệu đầu vào.

Thách thức lớn nhất là đảm bảo sự tham gia đầy đủ và cung cấp thông tin trung thực từ hàng triệu nông hộ và thành viên HTX. Do đó, cần có cơ chế khuyến khích và hướng dẫn cụ thể để người sản xuất thấy được lợi ích thiết thực khi đưa thông tin lên nền tảng.

Bên cạnh đó, dữ liệu nông nghiệp thay đổi theo mùa vụ, thời tiết, và dịch bệnh. Việc duy trì và cập nhật thông tin theo thời gian thực đòi hỏi một hệ thống kỹ thuật mạnh mẽ và đội ngũ quản trị dữ liệu chuyên nghiệp.

Tuy nhiên, với sự cam kết từ Chính phủ và các Bộ, ngành, cùng với sự nhiệt tình hưởng ứng của cộng đồng HTX, doanh nghiệp và người sản xuất, bản đồ nông sản số được kỳ vọng sẽ trở thành nơi kết nối chuỗi giá trị nông nghiệp, mang lại sự phát triển bền vững cho nền kinh tế nông nghiệp Việt Nam.

Huyền Trang