HTX và bài toán cạnh tranh bằng sản phẩm "may đo"

Tuy nhiên, thị trường trong nước cũng không còn là "sân chơi" dễ tính, mà ngược lại, đặt ra những yêu cầu rất cao về sự khác biệt và tính cá nhân hóa. Bởi xuất khẩu là sản xuất hàng loạt, còn nội địa là "sản xuất may đo". Người tiêu dùng trong nước ngày càng đòi hỏi cao về sự khác biệt, tính cá nhân hóa, và câu chuyện sản phẩm.

HTX có nhiều lợi thế

Theo giới chuyên gia, nhu cầu này chính là một "bài toán khó" đối với các doanh nghiệp (DN) lớn có mô hình sản xuất quy mô lớn, thiếu linh hoạt. Nhưng chính trong bối cảnh đó, các HTX nông sản và làng nghề lại nắm giữ "chìa khóa" giải quyết bài toán "may đo" và nâng cao giá trị trong chuỗi cung ứng nội địa.

Khác biệt cốt lõi của HTX so với các DN lớn nằm ở tính linh hoạt, tinh gọn và sự gắn kết sâu sắc với nguồn nguyên liệu và văn hóa địa phương. Đây là nền tảng vững chắc để HTX tạo ra các sản phẩm đặc thù, hay còn gọi là sản phẩm "may đo" cho thị trường nội địa. Thị trường này đang hình thành một phân khúc tiêu dùng mới, mà theo ông Nguyễn Minh Tiến - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại Nông nghiệp (Bộ NN&MT), đó là ưu tiên chất lượng, tính độc đáo và tính bền vững. Các HTX làng nghề, HTX nông nghiệp công nghệ cao đang đáp ứng xuất sắc nhu cầu này thông qua việc chuẩn hóa chất lượng và tạo ra sản phẩm đặc thù.

Điển hình như HTX Nông nghiệp hữu cơ Tiên Dương tại Hà Nội. Thay vì sản xuất đại trà, HTX này đã tập trung vào các giống rau, củ, quả chất lượng cao, có hương vị và giá trị dinh dưỡng vượt trội, được chứng nhận hữu cơ. Các thành viên HTX cũng tổ chức sản xuất theo đơn đặt hàng, cung cấp các gói "rau củ tươi" theo nhu cầu cụ thể của từng gia đình hoặc chuỗi nhà hàng cao cấp tại Hà Nội. Đây chính là cách HTX biến sản phẩm nông nghiệp cơ bản thành sản phẩm "may đo" về chất lượng và dịch vụ.

Tương tự, đối diện với sự cạnh tranh của lụa ngoại nhập, HTX làng nghề lụa đũi Nam Cao (Hưng Yên) đã khai thác lại các hoa văn cổ, sản xuất các sản phẩm, bộ sưu tập giới hạn, gắn liền với các câu chuyện lịch sử, văn hóa. Sự độc đáo và yếu tố thủ công đã định vị lụa Nam Cao ở phân khúc cao cấp trong nước, được giới mộ điệu thời trang và du khách săn đón.

Bên cạnh đó, việc truy xuất nguồn gốc đang trở thành "lòng tin vàng" trong tiêu dùng. Người tiêu dùng Việt Nam, đặc biệt là tầng lớp trung lưu, ngày càng quan tâm đến nguồn gốc, quy trình sản xuất và an toàn thực phẩm. Đây là lợi thế tuyệt đối của mô hình HTX, bởi nhiều HTX thường kiểm soát được toàn bộ quy trình từ khâu gieo trồng/chế tác đến tay người tiêu dùng, giúp việc truy xuất nguồn gốc trở nên minh bạch và đáng tin cậy. Việc ứng dụng công nghệ như mã QR, Blockchain vào quản lý chuỗi cung ứng đang được nhiều HTX tiên phong thực hiện, tạo dựng lòng tin vững chắc.

Theo khảo sát của Nielsen Việt Nam, hơn 80% người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao hơn cho các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, được chứng nhận an toàn, càng khẳng định hướng đi đúng đắn của các HTX.

Nâng tầm không chỉ về chất lượng

Tuy nhiên, dù sản phẩm có chất lượng cao đến đâu, nếu không có kênh phân phối hiệu quả, HTX vẫn sẽ loay hoay trong phạm vi nhỏ. Chính vì vậy, việc kết nối chuỗi là bước đi chiến lược để mở rộng thị phần nội địa, đưa sản phẩm đến với 100 triệu dân. Các hệ thống siêu thị, cửa hàng tiện lợi, siêu thị… là "đầu tàu" tiêu thụ lớn.

Do đó, nhiều HTX đã chủ động đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về bao bì, quy cách đóng gói và sản lượng để đưa sản phẩm vào các chuỗi này. Số liệu từ Liên minh HTX Việt Nam cho thấy, tỷ lệ hàng hóa của các HTX và tổ hợp tác được phân phối qua các kênh bán lẻ hiện đại đã tăng trưởng ấn tượng trong 5 năm gần đây, từ mức dưới 10% lên gần 30% vào cuối năm 2024. Điều này không chỉ giúp HTX tăng doanh thu mà còn nâng cao thương hiệu và chuẩn hóa quy trình sản xuất.

Song song với kênh truyền thống, sự bùng nổ của thương mại điện tử (TMĐT) và mạng xã hội là "cầu nối" hiệu quả nhất giúp HTX tiếp cận trực tiếp với hàng triệu người tiêu dùng mà không cần qua nhiều khâu trung gian. Các sàn như Shopee, Lazada, Tiki, và đặc biệt là các phiên livestream bán hàng trên TikTok Shop, Facebook, đã tạo điều kiện cho các sản phẩm nông sản, đặc sản vùng miền được quảng bá rộng rãi.

Tuy nhiên, việc bán hàng trực tuyến đòi hỏi HTX phải nâng cao năng lực về tiếp thị số, quản lý kho vận và xử lý đơn hàng. Đây là một thách thức, nhưng nếu làm tốt, chi phí bán hàng sẽ giảm đáng kể, giúp tăng lợi nhuận và mở rộng thị trường ra ngoài phạm vi địa phương một cách nhanh chóng.

Để HTX thực sự trở thành động lực của thị trường nội địa, cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ Chính phủ và các bên liên quan. Theo ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NT&MT), về bản chất, HTX có đầy đủ yếu tố để "may đo" sản phẩm, nhưng điểm yếu lớn nhất nằm ở năng lực quản trị và công nghệ.

Nhiều HTX vẫn mang tính chất "gia đình trị", thiếu cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn cao về tài chính, marketing và logistics. Để chiếm lĩnh thị phần nội địa cạnh tranh, HTX cần phải chuyển đổi số mạnh mẽ hơn, không chỉ trong sản xuất mà còn trong khâu phân phối và tiếp thị. Chính phủ cần có chính sách ưu đãi về vốn và đào tạo chuyên sâu để trang bị kiến thức quản trị hiện đại cho đội ngũ lãnh đạo HTX..

Từ nhận định của chuyên gia, có thể thấy cần có những chính sách "đòn bẩy" thiết thực. Trước hết là chính sách "Ưu tiên mua sắm”. Theo đó, các cơ quan quản lý nên cân nhắc ban hành chính sách ưu tiên mua sắm các sản phẩm đạt chuẩn (OCOP, hữu cơ, VietGAP…) của HTX cho các cơ quan, trường học, bệnh viện. Điều này không chỉ tạo đầu ra ổn định mà còn khẳng định chất lượng sản phẩm HTX.

Đi liền với đó là việc tăng cường quy mô và cơ chế cho Quỹ Hỗ trợ Phát triển HTX nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các HTX tiếp cận nguồn vốn, đồng thời tập trung vào các dự án đầu tư công nghệ chế biến sâu, xây dựng thương hiệu tập thể và xúc tiến thương mại nội địa. Cuối cùng, việc hỗ trợ chi phí để HTX đạt được các chứng nhận chất lượng cao như GlobalGAP, HACCP, OCOP là vô cùng cần thiết, vì đây là "giấy thông hành" để vào các kênh phân phối hiện đại và khẳng định uy tín trên thị trường nội địa.

Trong bối cảnh xuất khẩu gặp nhiều thách thức, thị trường nội địa 100 triệu dân đang mở ra một cơ hội chiến lược cho các HTX. Với khả năng tổ chức sản xuất nhỏ lẻ hiệu quả, tạo ra các sản phẩm "may đo" độc đáo, chất lượng cao, có truy xuất nguồn gốc và khả năng kết nối linh hoạt với các kênh bán lẻ hiện đại và TMĐT, HTX nông sản, làng nghề không chỉ là "phao cứu sinh" cho kinh tế địa phương mà còn là động lực quan trọng góp phần cơ cấu lại chuỗi cung ứng nội địa. Vì thế, cần tiếp tục đầu tư, hỗ trợ về chính sách và công nghệ để nâng tầm HTX, biến mô hình kinh tế tập thể này thành một trụ cột vững chắc, đáp ứng được nhu cầu ngày càng tinh tế và khắt khe của người tiêu dùng trong nước.

Huyền Trang