Người bán nhỏ lẻ thở phào hộ kinh doanh lớn thấp thỏm trước thời điểm bỏ thuế khoán

Theo quy định pháp luật mới về thuế (Luật Quản lý thuế sửa đổi), phương thức thuế khoán vốn tồn tại nhiều thập kỷ sẽ được thay thế bằng cơ chế tự khai, tự nộp. Hộ và cá nhân kinh doanh sẽ tự xác định doanh thu hàng năm. Nếu sử dụng hóa đơn điện tử (HĐĐT) có mã của cơ quan thuế, hệ thống sẽ tự động xác định số thuế phải nộp. Trường hợp không dùng HĐĐT, hộ kinh doanh tự tính toán nghĩa vụ của mình.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA), nhận định việc chuyển đổi này là bước đi văn minh, giúp giảm thiểu rủi ro pháp lý cho người nộp thuế, bởi thực tế cơ chế khoán cũ tiềm ẩn nhiều "tảng băng chìm" về doanh thu thực tế, dễ dẫn đến rủi ro trốn thuế và xử lý hình sự. Điển hình, trong các vụ Mailisa, Ngân 98, Hoàng Hường, Hằng Du Mục…, doanh thu hàng trăm tỷ nhưng ngoài công ty, các cá nhân còn lập hàng loạt hộ kinh doanh để nhập lậu, kinh doanh hàng giả, trốn thuế.

Điểm nhấn quan trọng nhất trong chính sách mới là quy định pháp luật, nếu nợ thuế quá 3 tháng không kê khai thì được xác định là tội trốn thuế. Đồng thời, ngành thuế đã phân loại đối tượng nộp thuế dựa trên doanh thu:

Doanh thu dưới 500 triệu đồng/năm: Được miễn thuế hoàn toàn. Các hộ này chỉ cần thông báo doanh thu thực tế trước ngày 31/1 hàng năm và không bắt buộc sử dụng HĐĐT. Theo VCCI, khoảng 90% hộ kinh doanh hiện nay sẽ thuộc diện được miễn thuế này.

Doanh thu từ 500 triệu đến dưới 1 tỷ đồng/năm: Phải tự kê khai thuế nhưng không bắt buộc sử dụng HĐĐT.

Doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên: Bắt buộc sử dụng HĐĐT có mã của cơ quan thuế hoặc từ máy tính tiền kết nối dữ liệu.

Về mức thuế suất, bà Cúc khẳng định tỷ lệ không đổi so với trước đây. Ví dụ: Phân phối hàng hóa 1,5%; Xây dựng 7%; Dịch vụ/Cho thuê tài sản 10%...

Với hộ kinh doanh trên sàn thương mại điện tử (Shopee, Lazada...), trách nhiệm kê khai và nộp thuế thuộc về đơn vị quản lý sàn, giúp giảm đáng kể thủ tục hành chính cho người bán. Riêng các nền tảng xuyên biên giới không thu tiền người mua (Facebook, TikTok...), người bán phải tự kê khai.

Để hỗ trợ quá trình chuyển đổi, ngành Thuế đã vận hành "Cổng trải nghiệm" và tích hợp trợ lý ảo AI để hướng dẫn người dân. Các đơn vị công nghệ như KiotViet cũng cung cấp giải pháp phần mềm hỗ trợ kê khai miễn phí, giúp hộ kinh doanh làm quen chỉ sau 3-7 ngày.

Trong bối cảnh chỉ còn 2 tuần nữa là áp dụng chính sách thuế mới, nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ phản hồi tích cực. Bà Lê Thị Liên (bán phở) và bà Mai Hương (tiệm tạp hóa) tại Hà Nội đều bày tỏ sự nhẹ nhõm khi không bị bắt buộc đầu tư máy móc, mua phần mềm HĐĐT phức tạp cho những giao dịch nhỏ lẻ vài nghìn đồng. "Bán bao nhiêu, khai bấy nhiêu, đóng thuế thôi" là tâm lý chung giúp họ bớt e ngại.

Tuy nhiên, nhóm hộ kinh doanh lớn (doanh thu trên 3 tỷ đồng/năm) lại có những lo lắng riêng. Bà Phương Liên (tiểu thương chợ Đồng Xuân) băn khoăn về việc không thể khấu trừ thuế GTGT đầu vào khi mua hàng từ các hộ nhỏ (nhóm không xuất hóa đơn). Điều này có thể gây thiệt thòi cho các hộ kinh doanh hàng sỉ quy mô lớn.

Các hộ kinh doanh có doanh thu trên 3 tỷ đồng/năm cho biết nguồn hàng đầu vào của họ thường do các hộ sản xuất, kinh doanh thuộc nhóm 2 (doanh thu từ 1 tỷ đồng đến dưới 3 tỷ đồng/năm) cung cấp. Vướng mắc phát sinh khi các hộ nhóm 2 có doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm không xuất HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền.

Tình huống này khiến các hộ kinh doanh nhóm 3 dù mua hàng đúng quy định nhưng gặp khó trong việc chứng minh chi phí hợp lý để khấu trừ. Nếu không được chấp nhận khấu trừ, lợi nhuận chịu thuế sẽ tăng lên, dẫn đến số thuế phải nộp cao hơn thực tế.

Một vấn đề thực tiễn khác là chi phí thuê kho bãi. Nhiều tiểu thương buộc phải thuê thêm điểm chứa hàng lân cận với giá 3-5 triệu đồng/tháng. Các chủ cho thuê này thường có doanh thu dưới ngưỡng chịu thuế, giao dịch bằng tiền mặt và không xuất hóa đơn. Việc thiếu chứng từ hợp lệ khiến hộ kinh doanh lo ngại không được cơ quan thuế ghi nhận là chi phí hợp lý.

Tại Hội thảo "Giải mã chuyển đổi mô hình và kê khai thuế từ thực tiễn hộ kinh doanh" vừa được tổ chức, ông Nguyễn Tiến Minh, Phó trưởng Thuế TP Hà Nội cho biết số hộ kinh doanh có doanh thu trên 3 tỷ đồng mỗi năm chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng số hộ kinh doanh. Đối với nhóm này, cơ quan thuế sẽ triển khai khảo sát chuyên sâu về các nội dung liên quan đến hàng tồn kho trong vòng một tuần. Việc khảo sát sẽ làm rõ nhiều vấn đề như nguồn gốc hàng hóa (nhập khẩu hay sản xuất trong nước), có hộ kinh doanh thuốc chữa bệnh, đây là lĩnh vực rất quan trọng về nguồn gốc…

"Tất cả các nội dung này sẽ được khảo sát rất cụ thể. Trên cơ sở đó, cơ quan thuế sẽ tổng hợp, báo cáo cấp có thẩm quyền để ban hành hướng dẫn phù hợp", ông Nguyễn Tiến Minh cho biết.

Việc xóa bỏ thuế khoán là xu thế tất yếu để minh bạch hóa nền kinh tế. Dù còn những bỡ ngỡ ban đầu về công nghệ và thói quen, nhưng với ngưỡng miễn thuế được nâng lên và các công cụ hỗ trợ số hóa, chính sách mới được kỳ vọng sẽ tạo động lực phát triển lành mạnh cho khu vực kinh tế hộ gia đình.

Ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế cho biết, ngành thuế đang và sẽ tiếp tục đẩy mạnh các kênh truyền thông, đối thoại, tọa đàm nhằm giải đáp, hỗ trợ người nộp thuế hiểu rõ và chủ động thực hiện nghĩa vụ. Đồng thời, cơ quan thuế sẽ phân nhóm hỗ trợ phù hợp, kết nối từng nhóm hộ kinh doanh với các nhà cung cấp phần mềm kế toán, khai thuế phù hợp với quy mô và điều kiện hoạt động.

Thanh Hoa